Հազարամյակներ շարունակ հայերս փոխանցում ենք գեղեցիկի մե՛ր ընկալումը՝ ստեղծելով քաղաքակրթություն, մշակույթ և արվեստ: Մենք գեղեցիկը տեսնում ենք ամենուր՝ մեզ շրջապատող արտաքին, ինչպես նաև ներքին՝ հոգևոր աշխարհում: Հայկական մշակութային գանձարանում կա մի արժեք, որի մեջ հատվում են նյութական և հոգևոր գեղեցկության ազգային պատկերացումները: Հայրենեան զարդն է դա, որի պատմությունը և հմայքը դարավոր արմատներ ունի;
Հայկական լեռնաշխարհում ամենահին զարդերը համարվում են զանազան հնավայրերից հայտնաբերված ուլունքները կամ հուռութքները, որոնք կապվում են հնագույն աստվածուհիների պաշտամունքի հետ: Ուլունքները ծառայել են որպես պտղաբերության, հմայքի և թովչանքի առարկաներ:
Հայկական լեռնաշխարհում ամենահին զարդերը համարվում են զանազան հնավայրերից հայտնաբերված ուլունքները կամ հուռութքները, որոնք կապվում են հնագույն աստվածուհիների պաշտամունքի հետ: Ուլունքները ծառայել են որպես պտղաբերության, հմայքի և թովչանքի խորհրդանիշներ: Դրանց զգալի մասը պատրաստվել է ծովախեցիներից և խխունջներից: Նման հուռութքների մասին հիշատակությունները մեզ տանում են դեպի հայկական առաջին պետություն՝ Արատտա, քանի որ ըստ շումերական Գիլգամեշ դյուցազնավեպի՝ Արատտա երկրի բնակիչները կրում էին զանազան ուլունքներից, ծովախեցիներից և խխունջներից պատրաստված զարդեր: Նման զարդերի հայտնաբերումը Հայաստանի տարածքում վկայում է, որ շուրջ 5000 տարի առաջ մեր նախնիները առևտրական ակտիվ կապերի մեջ են եղել Միջագետքի ,Պարսից ծոցի ավազանի, ինչպես նաև Միջերկրածովյան ավազանի երկրների հետ: Ի սկզբանե համարվելով առանձին զարդ՝ ուլունքահատիկը հազարամյակների ընթացքում մաս է կազմում բազմաթիվ այլ զարդերի: Տարբեր տեսակի ուլունքների գույնով ու ձևով պայմանավորված՝ պատմական բոլոր դարաշրջաններում դրանց վերագրվել են ամոքիչ, պահպանիչ և չարխափան հատկություններ: Պատմական Հայաստանի գավառներում կանայք և տղամարդիկ մինչև 20—րդ դարի վերջը կրել են տարատեսակ ուլունքազարդեր և պերճանքի առարկաներ, հավատալով, որ մոգական հուռութքները զերծ կպահեն իրենց չար աչքից և զանազան հիվանդություններից:
Զարդ բառի հիմքում ընկած է <արդ> արմատը, որի նախնական իմաստն է ձև, կարգավորություն: Ուստի պատահական չէ, որ գեղեցիկի խորհուրդը կրելուց և փոխանցելուց զատ՝ հենց զարդն էր, որ կոչված էր կարգուկանոն հաստատելու հին հասարկությունների կյանքում: Շատ հաճախ մետաղյա փոքրիկ առարկան կարող էր հուշել, թե ինչ գործառույթներ և պարտականություններ ունի օրինակ ծիրանազգեստ արքան, թագուհին, քուրմը: Ինչ տոնակատարությունների և ծեսերի պետք է նրանք մասնակցեն, անգամ ՝ ինչպիսի հագուստ և զենքեր պետք է կրեն: Զարդն էր, որ հուշում էր, թե հսկայական բազմության մեջ ով էր արքայից արքան և ով՝ հպատակը, քանզի պետականության գերագույն խորհրդանիշները, ինչպես նաև հասարակության համար ընդունելի արժեքները հենց զարդի միջոցով էին արտահայտում իրենց սրբազան խորհուրդները: Հայկական զարդերի ամենաշքեղ նմուշներն անշուշտ, պատկանել են հայոց ազնվականներին: Շնորհիվ զարգացման, պատվի և հարստության՝ դարեր շարունակ հենց այս դասն էր հայ ազգի ժողովրդի սիրտն ու դիմագիծը: Հայ պատմիչները վկայում են հայուհիների կրած շքեղազարդ հագուստների, ոսկերչական իրերի, թանկարժեք քարերի առատության մասին։ Հայ թագուհիների գլխազարդերից անպակաս են եղել մարգարտյա կախիկները: Էրատո թագուհին կրել է մինչև կուրծքն իջնող մանյակով ոսկե մարգարտաշար թագ: Արտավազդ 2-րդ թագավորը կրել է եռաշար մարգարտյա մանյակ, Բագրատունյաց թագավորները` մարգարտակուռ թագ և ոսկեհուռ գոտիներ:
Միջին դարերում ոսկյա և արծաթյա զարդերը գանձեր էին, որոնք կարևորվում էին ոչ միայն արժեքով, այլև պաշտամունքային-խորհրդանշական բնույթով: Ամրոցներում և պալատներում արքայական գանձի թաքստոցը կոչվում էր գանձատուն կամ տուն գաղտանոց: Չնայած հայ ազնվականության արմատը կտրվեց թշնամիների ձեռամբ, իսկ նրանց պատկանող զարդերը, թագերն ու գանձերը հայտնվեցին օտար նվաճողների ձեռքերում, այսօր մեզ հասած արքայական զարդերի նմուշները իացմունք են առաջացնում նուրբ մշակման կատարելությամբ, ազնվագույն նյութերի ընտրությամբ և զարդաձևերի շքեղությամբ:
Այսպիսով տեսնում ենք, որ զարդը սոսկ գեղեցիկ առարկա չէ: Այն իմաստ և նշանակություն է ստանում իր վրա եղած պատկերի, ձևի և անգամ ՝ այն նյութի շնորհիվ, ինչից պատրաստված է: Արտահայտելով կրողին ավելի գեղեցիկ դարձնելու միտումը, զարդերը միևնույն ժամանակ ունեցել են հնագույն ակունքներից բխող, ժողովրդական իմաստությամբ հաստատված և ոսկերիչ վարպետների ձեռքում մարմնացում ստացած հմայական անբացատրելի ուժ: Հայրենեան զարդերը եղել են ընտանիքի պտղաբերություն, արգասավորության, երջանկության առհավատչյան:
Ժամանակը հոսում է անխնա: Այն չունի սահման, չունի դադար, բայց ունի կանգառներ: Այն քարանում է մի պահ ամենայն գեղեցիկի մեջ, որ ստեղծում է մարդը և փոխանցում սերունդներին: Ազգային Զարդը՝ գեղեցիկի մասին մարդկային հոգևոր մտորումների մարմնացումն է, մեր անցյալի ու ապագայի գաղտնագրված աշխարհը: Ուստի ինչպես և հնում, այսօր էլ՝ ճանաչվենք այն զարդով, որը կրում ենք: